Wiele osób zmagających się z długami zastanawia się, czy egzekucja komornicza może dotknąć ich bliskich. Kluczowe jest ustalenie, czy dana osoba jest współwłaścicielem rachunku i czy odpowiada za dług (np. wspólnie lub jako poręczyciel). Co do zasady komornik działa wyłącznie w granicach majątku osoby wskazanej w tytule wykonawczym.
Podstawowe zasady odpowiedzialności majątkowej za długi
Fundamentalna reguła prawa cywilnego stanowi, że każdy odpowiada za własne zobowiązania. To oznacza, że majątek członków rodziny jest co do zasady chroniony przed egzekucją długu jednego z domowników. Komornik nie może arbitralnie zajmować majątku osób trzecich – działa tylko w granicach tytułu wykonawczego i majątku dłużnika.
Od tej zasady istnieją ustawowe wyjątki. Poniżej zebraliśmy najważniejsze z nich:
- Poręczenie – poręczyciel odpowiada solidarnie z dłużnikiem wobec wierzyciela;
- Zwykłe potrzeby rodziny – długi zaciągnięte na bieżące utrzymanie (np. media, czynsz, żywność) obciążają oboje małżonków niezależnie od tego, kto formalnie zawarł umowę;
- Wspólne zaciągnięcie długu lub zgoda małżonka – możliwa egzekucja także z majątku wspólnego (a z majątku osobistego – tylko tego małżonka, który dług zaciągnął);
- Pełnoletni zstępni od 2022 r. – pozostający na utrzymaniu rodziców i niesamodzielni nie odpowiadają za opłaty czynszowe zaciągnięte przez rodziców.
Jeżeli dług powstał wyłącznie z decyzji jednej osoby, egzekucja obejmuje tylko jej majątek; jeśli powstał wspólnie lub za zgodą – możliwa jest egzekucja również z majątku wspólnego.
Zajęcie kont wspólnych małżonków i współwłaścicieli
Jeżeli dłużnik jest współposiadaczem rachunku bankowego, komornik może zająć wierzytelność z takiego rachunku na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi. Art. 891 k.p.c. pozwala na zajęcie rachunku wspólnego dłużnika i innej osoby (w tym małżonka).
Po zajęciu rachunku wspólnego kolejne czynności prowadzi się do udziału przypadającego dłużnikowi – zgodnie z umową rachunku. W praktyce oznacza to konieczność wykazania udziałów:
- dostarczyć komornikowi w terminie 7 dni umowę rachunku wskazującą udziały współposiadaczy,
- jeżeli umowa nie zostanie przedłożona, przyjmuje się domniemanie równych udziałów,
- po ustaleniu udziału dłużnika pozostała część środków współwłaściciela jest zwalniana spod egzekucji.
Szczególna regulacja dotyczy małżonków – zasady podziału środków zależą od ustroju majątkowego (wspólność majątkowa vs rozdzielność). Małżonek może wytoczyć powództwo o zwolnienie spod egzekucji, jeśli środki na rachunku wspólnym pochodzą z jego majątku osobistego.
Ochrona kont osobistych członków rodziny
Komornik nie może zająć osobistego konta bankowego członka rodziny dłużnika, jeżeli nie jest on dłużnikiem ani współdłużnikiem. Tytuł wykonawczy identyfikuje osobę (m.in. po numerze PESEL), co wyklucza zajęcie konta innej osoby.
Warto doprecyzować, czego komornik zająć nie może w opisanych relacjach:
- rachunku osoby trzeciej, której nie dotyczy tytuł wykonawczy,
- rachunku, do którego dłużnik ma jedynie pełnomocnictwo (nie jest właścicielem/współwłaścicielem),
- osobistego rachunku małżonka, o ile nie jest to rachunek wspólny i brak podstawy do odpowiedzialności łącznej.
Pełnomocnictwo do konta nie daje komornikowi podstaw do zajęcia środków – nie jest to prawo własności.
Ochrona kont dzieci i ograniczenia odpowiedzialności zstępnych
Konto bankowe dziecka co do zasady nie podlega zajęciu za długi rodzica. Wyjątek dotyczy wspólnego rachunku dziecka i rodzica-dłużnika – wtedy możliwe jest zajęcie w części odpowiadającej udziałowi rodzica, z możliwością wykazania przez dziecko pochodzenia swoich środków.
Od 2022 roku pełnoletni zstępni pozostający na utrzymaniu rodziców i niesamodzielni nie odpowiadają za czynsz rodziców. W razie dziedziczenia odpowiedzialność dziecka ogranicza się do wartości stanu czynnego spadku, z prawem do odrzucenia spadku.
Rachunki rodzinne zwolnione z egzekucji
Rachunek rodzinny jest wyłączony spod egzekucji komorniczej (z wyjątkiem alimentów), co chroni świadczenia stanowiące często jedyne źródło utrzymania.
Na rachunek rodzinny mogą wpływać wyłącznie środki z następujących źródeł:
- świadczenia rodzinne i dodatki rodzinne,
- dodatki pielęgnacyjne i porodowe,
- świadczenia z funduszu alimentacyjnego,
- świadczenia z pomocy społecznej,
- inne świadczenia wyłączone spod egzekucji przepisami szczególnymi.
Do uruchomienia rachunku rodzinnego potrzebne jest zaświadczenie od jednostki wypłacającej świadczenia (z numerami rachunków wypłat). Rachunki rodzinne są bezpłatne, w tym korzystanie z bankomatów. Jeżeli pobierasz świadczenia chronione – rozważ otwarcie rachunku rodzinnego, aby uchronić je przed zajęciem.
Procedura zajęcia rachunku bankowego i system OGNIVO
Egzekucja z rachunku bankowego przebiega według ustawowych etapów. Poniżej przedstawiamy je w skrócie:
- Ustalenie rachunków – komornik, dysponując numerem PESEL, identyfikuje konta dłużnika za pomocą systemu OGNIVO;
- Zajęcie rachunku – bank otrzymuje zawiadomienie o zakazie wypłat bez zgody komornika; zawiadomienie działa także bez wskazania numeru konta;
- Powiadomienia – odpis zawiadomienia trafia do dłużnika i wierzyciela;
- Blokada środków – od doręczenia zawiadomienia bank blokuje środki do wysokości długu i kosztów;
- Przekazanie pieniędzy – bank niezwłocznie przekazuje zajęte środki komornikowi; komornik przez 7 dni wstrzymuje wypłatę wierzycielowi, aby skorygować ewentualne błędy.
Kwota wolna od zajęcia na rachunkach bankowych od 1 stycznia 2025 r. wynosi 3.499,50 zł i odnawia się co miesiąc; dotyczy wszystkich kont dłużnika łącznie.
Odpowiedzialność majątkowa małżonków za wspólne zobowiązania
Co do zasady każdy z małżonków odpowiada za swoje własne długi. Poniżej kluczowe konfiguracje odpowiedzialności:
- Dług tylko jednego małżonka (bez zgody drugiego) – egzekucja wyłącznie z majątku osobistego dłużnika;
- Dług zaciągnięty wspólnie lub za wyraźną zgodą – egzekucja możliwa z majątku wspólnego oraz z majątku osobistego tego małżonka, który dług zaciągnął;
- Zwykłe potrzeby rodziny – solidarna odpowiedzialność obojga małżonków także wtedy, gdy formalnie dług zaciągnął tylko jeden.
W przypadku rozdzielności majątkowej (intercyzy) każdy odpowiada zasadniczo tylko własnym majątkiem, chyba że dług został zaciągnięty wspólnie lub za wyraźną pisemną zgodą.
Procedury obrony przed niesłusznym zajęciem konta
W razie błędu lub naruszenia przepisów przysługują następujące środki ochrony:
- Skarga na czynności komornika – termin 7 dni od czynności lub od powzięcia wiadomości; żądanie zmiany/uchylenia lub dokonania czynności z uzasadnieniem;
- Powództwo ekscydencyjne (art. 841 k.p.c.) – żądanie zwolnienia zajętego przedmiotu, gdy egzekucja narusza prawa osoby trzeciej; termin 1 miesiąca od dowiedzenia się o naruszeniu;
- Kwestionowanie podstaw egzekucji – gdy tytuł jest wadliwy lub działania były rażąco sprzeczne z prawem; wymaga szybkiej reakcji i kompletnej dokumentacji;
- Roszczenie odszkodowawcze – komornik odpowiada za szkodę (art. 23 ustawy o komornikach sądowych); przedawnienie: 3 lata od dowiedzenia się o szkodzie i sprawcy, maksymalnie 10 lat od zdarzenia.
Zbieg egzekucji i rozdział zajętych środków
Gdy rachunek jest zajęty w kilku postępowaniach, bank wstrzymuje wypłaty i informuje komorników. Po przekazaniu spraw właściwemu organowi prowadzi on dalszą egzekucję zgodnie z zasadami zbiegu.
W razie zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej bank wypłaca w pierwszej kolejności organowi, który pierwszy dokonał zajęcia, a gdy nie można ustalić pierwszeństwa – organowi zajmującemu wyższą kwotę.
Kiedy komornik może (i nie może) zająć rachunek – praktyczne zestawienie
Poniższa tabela porządkuje najczęstsze scenariusze:
| Rodzaj rachunku | Czy możliwe zajęcie? | Najważniejsze uwagi |
|---|---|---|
| Rachunek osobisty członka rodziny (nie-dłużnika) | Nie | Brak tytułu przeciwko tej osobie wyklucza zajęcie. |
| Rachunek wspólny z dłużnikiem | Tak | Egzekucja do udziału dłużnika; możliwe wykazanie nierównych udziałów. |
| Rachunek, do którego dłużnik jest tylko pełnomocnikiem | Nie | Pełnomocnictwo nie oznacza własności środków. |
| Rachunek dziecka | Co do zasady nie | Wyjątek: rachunek wspólny z rodzicem-dłużnikiem – zajęcie do udziału rodzica. |
| Rachunek małżonków (wspólność majątkowa) | Tak | Zależnie od podstawy długu możliwa egzekucja także z majątku wspólnego. |
| Rachunek rodzinny | Nie | Wyjątek: długi alimentacyjne; wymagane zaświadczenie o świadczeniach. |
Wnioski i praktyczne rekomendacje
To, czy komornik może zająć konto członka rodziny, zależy od tytułu prawnego do środków (współwłasność) oraz podstawy odpowiedzialności za dług. Konto osobiste osoby trzeciej pozostaje bezpieczne, jeśli nie istnieje jej odpowiedzialność za dług.
Aby ograniczyć ryzyko i skutecznie chronić środki, rozważ poniższe kroki:
- otworzyć rachunek rodzinny, jeśli otrzymujesz świadczenia wyłączone spod egzekucji,
- ustalić lub potwierdzić rozdzielność majątkową (intercyzę), gdy ryzyko zadłużenia jednej strony jest podwyższone,
- w razie niesłusznego zajęcia niezwłocznie wnieść skargę na czynności komornika lub powództwo o zwolnienie spod egzekucji, pilnując terminów.
Znajomość zasad egzekucji i szybka reakcja to najlepsza ochrona Twoich pieniędzy oraz spokoju finansowego rodziny.