Pracownicy pełniący funkcję członków obwodowych i terytorialnych komisji wyborczych korzystają z szerokiego katalogu uprawnień, gwarantowanych przez Kodeks wyborczy. Uprawnienia te obejmują płatne dni wolne, dodatkowe dni bez wynagrodzenia, ochronę prawną oraz zabezpieczenie ubezpieczeniowe i stabilność zatrudnienia.
W szczególności członkom komisji przysługują dni wolne z zachowaniem wynagrodzenia i świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Zakres, warunki, procedury i sposób liczenia wynagrodzenia określa art. 154 Kodeksu wyborczego.
Podstawowe uprawnienia do zwolnienia od pracy – charakterystyka i zakres stosowania
Zgodnie z art. 154 § 4 Kodeksu wyborczego zwolnienie od pracy obejmuje ściśle określone dni związane z wyborami:
- dzień głosowania,
- dzień liczenia głosów,
- dzień następujący bezpośrednio po dniu, w którym zakończono liczenie głosów.
Te trzy dni są zwolnieniem płatnym i w pełni chronionym – pracownik zachowuje wynagrodzenie oraz prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Pracodawca nie może odmówić udzielenia zwolnienia – nieobecność jest usprawiedliwiona.
Gdy liczenie głosów kończy się po północy (np. o 00.15 w nocy z niedzieli na poniedziałek), zakres zwolnienia rozszerza się o kolejny dzień. W takiej sytuacji pracownik może wrócić do pracy dopiero w środę, a wszystkie dni objęte zwolnieniem są płatne i ubezpieczone.
System wynagrodzeń za okresy zwolnienia – zasady obliczania i elementy wynagrodzenia
Przy obliczaniu wynagrodzenia stosuje się zasady zbliżone do urlopu wypoczynkowego, z ważnymi modyfikacjami. Najważniejsze reguły prezentujemy poniżej:
- Zasada ustalania wynagrodzenia – za czas zwolnienia przyjmuje się mechanizm jak przy urlopie wypoczynkowym, z odpowiednimi przeliczeniami;
- Składniki przeciętne – dla zwolnienia komisji przeciętne składniki liczy się wyłącznie z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie, a nie z okresu kilku miesięcy;
- Koszt po stronie pracodawcy – wynagrodzenie za 3 dni zwolnienia finansuje pracodawca, nie jest to urlop bezpłatny;
- Rzetelność rozliczeń – pracodawca odpowiada za prawidłowe, terminowe i kompletne naliczenie wynagrodzenia.
Praktyczny skutek tej zasady: jeżeli w miesiącu wyborów wypłacono wyższą premię, to wynagrodzenie za dni zwolnienia zostanie obliczone na bazie tego właśnie miesiąca. Pracodawca ma obowiązek prawidłowo zastosować reguły i wykazać sposób kalkulacji.
Uprawnienia do dodatkowych dni wolnych – pięciodniowe zwolnienie bez wynagrodzenia
Poza trzema płatnymi dniami, art. 154 § 4 pkt 2 Kodeksu wyborczego przyznaje członkom komisji do 5 dni roboczych zwolnienia bez wynagrodzenia, przeznaczonych na czynności związane z wyborami. Do typowych zadań należą:
- szkolenia i narady komisji,
- przygotowanie lokalu, dokumentów i materiałów,
- inne czynności bezpośrednio związane z pełnioną funkcją.
Za te 5 dni pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia od pracodawcy, ale zachowuje uprawnienia pracownicze i ubezpieczeniowe. Okres wlicza się do stażu pracy (m.in. do urlopu, dodatków, nagród jubileuszowych i odpraw).
Terminy wykorzystania warto uzgadniać z pracodawcą, przy zachowaniu formalnych procedur (zawiadomienie i zaświadczenie).
Procedury formalne i obowiązki komunikacyjne – zawiadomienie pracodawcy i dokumentacja
Aby skorzystać ze zwolnienia, należy dopełnić procedur z art. 154 § 4a–4b Kodeksu wyborczego. Procedura jest prosta, ale wymaga terminowości.
- Złóż pisemne zawiadomienie co najmniej 3 dni przed planowaną nieobecnością, wskazując przyczynę (pełnienie funkcji w komisji) i konkretne dni nieobecności.
- Po zakończeniu zwolnienia dostarcz zaświadczenie najpóźniej następnego dnia roboczego, wystawione przez właściwą komisję (podpis przewodniczącego lub zastępcy – gdy dotyczy przewodniczącego).
- Przechowuj kopie dokumentów i monitoruj poprawność rozliczeń wynagrodzenia.
Zaświadczenie musi zawierać następujące elementy:
- Imię i nazwisko – dane członka komisji w pełnym brzmieniu;
- Podstawa prawna – wskazanie art. 154 Kodeksu wyborczego;
- Przyczyna nieobecności – pełnienie funkcji członka komisji wyborczej;
- Okres nieobecności – precyzyjne daty i zakres zwolnienia;
- Pieczęć komisji – potwierdzenie autentyczności dokumentu.
Niedochowanie 3‑dniowego terminu zawiadomienia nie pozbawia prawa do zwolnienia, ale może wywołać spory dowodowe – warto powiadomić jak najwcześniej.
Ochrona praw pracowniczych i bezpieczeństwo zatrudnienia
W czasie wykonywania czynności komisji członkom przysługuje ochrona prawna jak dla funkcjonariuszy publicznych (Kodeks wyborczy oraz Kodeks karny). W praktyce oznacza to surowszą odpowiedzialność karną za naruszenia nietykalności lub znieważenie.
Art. 154 § 5 przyznaje tę ochronę m.in. komisarzom wyborczym, członkom Państwowej Komisji Wyborczej, komisji okręgowych, rejonowych i terytorialnych oraz urzędnikom wyborczym, a art. 154 § 5a rozszerza ją na członków obwodowych komisji wyborczych.
Pracownik nie może być zwolniony ani sankcjonowany z powodu pełnienia funkcji w komisji. Ewentualne rozwiązanie stosunku pracy musi mieć niezależne, zgodne z prawem podstawy.
Szczególne sytuacje – mężowie zaufania i inne kategorie uczestników procesu wyborczego
Mężowie zaufania, wyznaczani przez komitety wyborcze, korzystają ze zbliżonych uprawnień. Najważniejsze z nich to:
- Zwolnienie od pracy – na dzień głosowania, dzień liczenia głosów oraz dzień po zakończeniu liczenia;
- Charakter zwolnienia – zwolnienie płatne z pełną ochroną pracowniczą i ubezpieczeniową;
- Procedury – identyczne jak dla członków komisji (zawiadomienie 3 dni wcześniej, zaświadczenie następnego dnia roboczego);
- Dieta – 40% zryczałtowanej diety członka OKW; w wyborach prezydenckich 2025: członek komisji 500 zł, mąż zaufania 200 zł.
Dyskusja dotycząca rozszerzonej interpretacji uprawnień
Choć art. 154 § 4 formalnie dotyczy pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy, praktyka dopuszcza szerszą, racjonalną wykładnię. Osoby w stosunku służbowym, na umowach cywilnoprawnych czy wykonujące wolne zawody również powinny mieć zapewnione czasowe zwolnienie z obowiązków zawodowych, o ile nie zarządzają w pełni swoim czasem.
Taka interpretacja sprzyja równości dostępu do pracy w komisjach i realizuje cel ustawodawcy – ochronę aktywności obywatelskiej bez szkody dla sytuacji zawodowej.
Procedury kontroli i odpowiedzialność za naruszenia
Przestrzeganie uprawnień nadzoruje Państwowa Inspekcja Pracy. W trakcie kontroli weryfikowane są w szczególności:
- udzielanie przysługujących zwolnień w wymaganych terminach i wymiarze,
- prawidłowość i terminowość obliczania oraz wypłaty wynagrodzeń,
- kompletność i prawidłowość dokumentacji (zawiadomienia, zaświadczenia).
Skutki naruszeń mogą być dotkliwe:
- kara grzywny za wykroczenia przeciwko prawom pracownika,
- nakaz usunięcia naruszeń i wypłaty należnego wynagrodzenia,
- odpowiedzialność karna w razie uporczywego lub złośliwego niewypłacania świadczeń.
Pracownik może złożyć skargę do PIP i wnieść pozew do sądu pracy o wypłatę należności lub odszkodowanie.
Praktyczne implikacje dla pracodawców i planowania zasobów ludzkich
W okresie wyborów część zespołu może być czasowo niedostępna. Warto wcześniej przygotować organizację pracy i komunikację wewnętrzną.
Najważniejsze działania po stronie pracodawcy:
- aktualizacja grafików i planów zastępstw na czas wyborów,
- wdrożenie prostych procedur obiegu zawiadomień i zaświadczeń,
- prowadzenie ewidencji osób pełniących funkcje w komisjach i archiwizacja dokumentów,
- weryfikacja poprawności rozliczeń wynagrodzeń za okres zwolnień.
Pracodawca nie może odmówić zwolnienia z przyczyn związanych z komisją – musi dostosować organizację pracy do usprawiedliwionej nieobecności.
Implikacje dla bezpieczeństwa socjalnego i praw emerytalno‑rentowych
Okresy zwolnienia wliczają się do stażu pracy dla celów uprawnień pracowniczych i emerytalno‑rentowych.
Na czas zwolnienia pracownik pozostaje objęty ubezpieczeniami społecznymi, również gdy korzysta z dodatkowych 5 dni bez wynagrodzenia. W razie wypadku podczas zadań komisji przysługują świadczenia i odszkodowanie.
Stosownie do art. 154 § 6 Kodeksu wyborczego świadczenia przysługują na podstawie ustawy z 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych w szczególnych okolicznościach.
Wyliczenie wynagrodzeń – praktyczne przykłady i scenariusze
Poniżej przedstawiamy uproszczone scenariusze obrazujące sposób kalkulacji wynagrodzenia za czas zwolnienia (przy założeniu rozliczania według miesiąca, w którym przypada zwolnienie):
| Scenariusz | Założenia | Sposób kalkulacji | Wynik |
|---|---|---|---|
| Stawka godzinowa | 100 zł/h, 8 h/dzień, 3 dni zwolnienia | stawka dzienna 100 × 8 = 800 zł; 3 × 800 zł | 2400 zł za 3 dni |
| Wynagrodzenie zmienne | pensja bazowa 2000 zł + prowizja 500 zł + premia 1000 zł; łącznie 3500 zł; 20 dni roboczych | stawka dzienna 3500 ÷ 20 = ok. 175 zł; 3 × 175 zł | ok. 525 zł za 3 dni |
| Gwarancja minimum | wynagrodzenie poniżej ustawowego minimum | zastosowanie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu – wyrównanie do poziomu obowiązującego w danym miesiącu | nie mniej niż stawka minimalna proporcjonalnie do okresu zwolnienia |